Het eigen budget goed beheren is juist een sterke eigenschap van mensen met een beperkt inkomen. Iedereen moet zelfcontrole hebben en weerstand bieden tegen de dagelijkse verleidingen van de consumptiemaatschappij, maar vooral voor mensen in armoede is het belangrijk om goed te budgetteren. Zij maken vaker gebruik van ‘mentale rekeningen’. Dit betekent dat ze in hun hoofd inkomsten toewijzen aan verschillende categorieën van uitgaven (bv. 250 euro voor aankopen in de supermarkt, 50 euro voor kledij, 100 euro voor ontspanning). Ze kunnen hun budgetten nauwkeuriger opstellen omdat ze de exacte bedragen beter kennen.
“De kost die het zwaarst doorweegt is de huur. Voor het kleine appartement bedraagt die toch 700 euro. Dat is al bijna de helft van het totale gezinsinkomen. De andere vaste kosten nemen ook een grote hap uit het budget. Gelukkig heeft Bianca geen schulden om af te betalen, maar de regelmatige medische kosten voor de kinderen, maken dat het overblijvend leefbudget van de dit jonge gezin heel klein is. Bianca moet het overblijvend leefgeld per week budgetteren om het einde van de maand te halen.” (bianca, 28)
Mensen in armoede gaan ook andere zelfcontroletechnieken meer gebruiken. Bijvoorbeeld ‘preventieve zelfcontrole’: zichzelf straffen als men zich niet aan het budget houdt en zichzelf belonen als men onder het budget is gebleven. Ze gaan hun uitgaven ook ‘doseren’: vaste winkelpatronen gebruiken of plannen om soms wel eens aan de verleiding toe te geven om zich op lange termijn aan het budget te kunnen houden.
“Ik kan niet gewoon eens een pannenkoek of wafel gaan eten. Een tearoom is te kostelijk. Ik ga maar één keer om de twee maanden een koffie gaan drinken.” (Nadine, 65)
Omdat de minimuminkomens in ons land niet volstaan om alle noodzakelijke behoeften te vervullen, is het voor gezinnen die met deze inkomens moeten rondkomen vaak niet mogelijk om hun achterstand weg te werken en leidt dit tot het maken van schulden.
Te hoge schuldenlast heeft te maken met een te laag inkomen of verlies van inkomen, in combinatie met bepaalde uitlokkers, zoals veranderingen in woon- of leefomstandigheden. Te hoge uitgaven (bijvoorbeeld hoge huishuur of afbetaling) of slecht budgetbeheer versterken dan nog het risico op overmatige schuldenlast. Door de coronacrisis zal de schuldenproblematiek nog verder vergroten. Door massaal inkomensverlies en de verhoogde kosten zullen kwetsbare doelgroepen maar moeilijk al hun facturen kunnen betalen.
“De advocaat doet bijna alle betalingen en betaalt de schulden af. Binnenkort wordt opnieuw een budgetmeter aangesloten. We waren hiervan af, maar door een tegenslag, is het nu opnieuw zover. Het zal van ons leefgeld gaan en dat zullen we voelen. (Eveline, 22)
Eenmaal men schulden heeft, is het heel moeilijk om eruit te geraken. De schulden zelf zorgen voor extra kosten, zoals zeer snel oplopende boetes (via incassobureaus) en interesten, kosten voor deurwaarders en gerechtskosten. Voor mensen die vastzitten in hun schulden, bestaat er de collectieve schuldenregeling (CSR). Deze gerechtelijke procedure werd in het leven geroepen zodat ook mensen met een structurele schuldenlast een nieuwe start kunnen maken. Deze procedure heeft echter grote tekortkomingen. Vaak wordt er te weinig rekening gehouden met de reële kosten en noden bij het bepalen van het wekelijkse leefgeld en krijgt men weinig inspraak in het beheer van het eigen inkomen.
“Op een bepaald ogenblik betaalde mijn schuldbemiddelaar mijn huur niet meer omdat er niet voldoende inkomsten zouden zijn. Blijkbaar was mijn werkloosheidsuitkering niet meer in orde en werd deze niet meer uitbetaald. Ze hebben mij hier nooit van verwittigd, dus kon ik er ook niets aan doen. Ik werd uiteindelijk met de deurwaarder uit mijn appartement gezet en al mijn bezittingen werden in een depot opgeslagen. … Hierdoor ben ik zelfs de foto's van mijn kinderen kwijtgeraakt.” (Tom, 50)
“[Het is lastig] Als ik voor mijn dochtertje iets niet kan kopen. Haar voetjes groeien snel, waardoor ik niet snel genoeg schoenen kan kopen. De advocaat houdt het kindergeld in en dit is zeer moeilijk. De vorige advocaat gaf dit aan ons voor de opvoeding van onze dochter.” (Eveline, 22)
“Ik ‘mag’ nu, van mijn schuldbemiddelaar, voor max. 400 euro opnieuw huisvesting zoeken. Dit is onhaalbaar! Ik vraag me af of mijn schuldbemiddelaar wereldvreemd is en niet weet dat dit een onmogelijke zaak is.” (Tom, 50)
Bron: www.aandeonderkant.be
Armoedeorganisaties vragen aandacht voor de groeiende armoedeproblematiek in België, versterkt door de coronacrisis (De Wereldmorgen, 15 september 2020)
Uit de schulden. De collectieve schuldenregeling: Knelpunten en oplossingen voor en door mensen in armoede. (BAPN vzw, 2020)